تحلیل مقالات نقد کتاب‌های زبان‌شناسی ایران بر اساس الگوی فراگفتمان هایلند

در چارچوب نظری فراگفتمانِ (metadiscourse) هایلند (2005) الگویی برای تحلیل تعامل میان نویسندۀ متن و مخاطب آن ارائه شده است. مطابق با این الگو، نویسنده از ابزارهای مختلف فراگفتمانی نظیر نگرش‌نماهای (attitude markers) مثبت و منفی (صفاتی نظیر شیوا، ضعیف)، تردیدنماها (hedges) (کلماتی مانند شاید)، و یقین‌نماها (boosters) (قیدهایی مانند حتماً) برای بیان ارزش‌های یک پدیده یا میزان تردید یا قطعیت خود در خصوص یک گزاره استفاده می‌کند. در پژوهش حاضر کوشیده‌ایم بر اساس الگوی نظری هایلند، تصویری عینی از گونه (genre) نقد کتاب در زبان فارسی ارائه دهیم. به این منظور چهل مقالۀ نقد کتابِ منتشر شده در نشریات علمی-پژوهشی زبان‌شناسی ایران را به عنوان پیکرۀ پژوهش انتخاب کرده و فراوانیِ چهار متغیر کلامی شامل نگرش‌نمای مثبت، نگرش‌نمای منفی، تردیدنما و یقین‌نما را بررسی کرده‌ایم. یافته‌ها نشان می‌دهد فراوانیِ نگرش‌نماهای منفی در کل پیکره بیش از سایر متغیرهای کلامی است. همچنین معلوم شد که منتقدان، اغلبِ متغیرهای کلامیِ مورد نظر را در بخش پایانیِ مقالات نقد به کار می‌برند. یافته‌ها در دو گروهِ منتقدان زن و مرد نیز جالب‌توجه است، به طوری که فراوانیِ نگرش‌نماهای منفی و یقین‌نما در نقدهای مربوط به منتقدانِ مرد دو برابرِ متون مربوط به منتقدان زن است و به این ترتیب، رویکرد جنسیت‌گرا در خصوص زبان و کاربرد آن تقویت می‌گردد. همچنین مشخص شد که در ارزیابیِ کتاب، منتقدان زن بیش از منتقدان مرد به نویسندۀ کتاب توجه می‌کنند و برعکس، منتقدان مرد بیشتر به خودِ کتاب می‌پردازند.